الرئيسية
أحدث الصور
تاشکند بعد از ۲۰ سال
مريم سطوت
ازبکستان به يک کشور يک‌پارچه که هيچ صدايی بجز صدای رسمی حکومتی در آن به چشم نمی‌خورد بدل شده. دولت شوراها جايش را به دولت ازبکستان داده واسم تنها حرب موجود، يعنی حزب کمونيست سابق را حرب دموکراتيک مردم ازبکستان گذاشته‌اند. حتی رئيس دولت نيز، همان رهبر حزب کمونيست سابق باقی مانده است
فکر سفر مدتها بود که وسوسه ام می کرد. صدايی در گوشم می خواند: حالا که سفری به ۳۰ سال قبل نمی توانی بکنی، بيا و به ۲۰ سال قبل سفر کن؛ به تاشکند .تدارکات سفر با هجوم احساسات برايم همراه بود. بعد از بيست سال در شرايطی ديگر به تاشکند باز می گشتم. شش سال در اين شهر زندگی کرده بودم. امروز هم من شرايط ديگری داشتم و هم تاشکند به جامعه ای ديگر تعلق يافته بود: ازبکستان مستقل!
اولين نشانه همانا بوی آشنای تاشکند بود که با پياده شدن از هواپيما در برم گرفت. با بستن چشم هايم، سينه هايم را از هوای شبانگاه بهاری نيمه کويری پر کردم. هرآنچه تغيير کرده باشد، اين هوا همان بود که می شناختم. در جای آشنايی فرود آمده بودم.
در مسير فرودگاه تا شهر ديگر نشانی از تاشکند قديم نبود. خيابانهای پرازماشين و پلاکات های تبليغاتی بر سر هر چهار راه، نشان از شهری ديگر داشت. به نظرم تاشکند، شهری غريبه بود.
خانه آشنا
به محله قديمی، به خانه محل سکونتم رفتم. مسير راه از سر خيابان اصلی تا محل مسکونی را که نسبتا طولانی بود پياده طی کردم، هرچند امروز اتوبوسی در اين مسير بکار افتاده بود.
می خواستم با بستن چشم هايم راه را آن‌طور تصور کنم که بارها و بارها از آن گذشته بودم. ساختمان های مسکونی بسياری در مسير ساخته شده بود. آنزمان اين محل نوساز بود. نهال‌های آن زمان به درختان بلندی بدل شده بودند. ساختمان سلمانی و خياطی آشنای بين راه همانطور باقی مانده بود ولی متروکه و خالی. درخت‌ها مانع می‌شدند تا چهره گذشته به راحتی در نظرم نمايانگر شود. بنای محل زندگی‌ام ولی همان‌طوری بود که آن زمان ترکش کرده بودم. با اين تفاوت که ۲۰ سال کهنه تر و فرسوده تر شده بود. رونمای ساختمان ها در اروپا بعد از مدتی تعمير می شود. از اين رو، شهر با ساختمان های کهنه به آن معنی مواجه نيست. ولی در اين محل نشانی از نو شدن نبود.
به محله ديگری که ايرانيان در آنجا زندگی می‌کردند سر زدم. همه چيز مثل قديم بود، ولی ۲۰ سال کهنه تر. بعد از ظهر بود و زنان محل با لباسهای محلی ازبکی روی نيمکتی در محوطه جلوی آپارتمان‌ها نشسته بودند. با ديدن من که چهره غريبه ای در محل بود، پرسيدند دنبال که هستم و با دانستن اينکه ايرانی‌ام و ۲۰ سال پيش در تاشکند زندگی می کردم، در کمال تعجب من، نام بچه های آنزمان را بردند و حالشان را پرسيدند. آنها بزرگسالان را بياد نداشتند ولی نام پسرکی را که ۲۰ سال پيش شيطنت‌اش همسايه‌ها را بی نصيب نگذاشته بود، از ياد نبرده بودند. ماندگاری خاطره اين بچه‌ها يکبار ديگر نشانه ماندگاری نيروی زنده زندگی بود.
اميرتيمور
بيست سال پيش ازبکستان جزيی از کشور شوراها به حساب می آمد. هر حرکتش از حکومت مرکزی سرچشمه می‌گرفت. مجسمه لنين در بزرگترين و مرکزی ترين ميدان شهر به‌عنوان سمبل ايده‌های انقلاب اکتبر به چشم می‌خورد. مجسمه مارکس انگلس در مراکز ديدنی شهر سمبل ايده‌های سوسياليستی بود، موزه انقلاب و سمبل های انقلابی کشور شوراها دستاورهای سوسياليزم را در اين نقطه جهان نشان می داد. ولی گويا قرار بود بعد ازفروپاشيدن کشور شوراها و تغيير سيستم اقتصادی، همان غالب ها به شکل ديگری حفظ گردد.بجای لنين امروز امير تيمور سمبل سرفرازی و وحدت ازبکستان بزرگ است . در موزه امير تيمور فتوحات او در سراسر آسيا و غنائم جنگی‌اش به نمايش گذاشته شده. کشتارهای او از صفحات تاريخ ازبکستان پاک شده است تا تيمور بتواند سمبل سرفرازی اين مرز و بوم گردد. بدا به جال ملتی که هر چند دهه يکبار تاريخ را برايش دوباره نويسی کنند. دوستی به طعنه می گفت: کشوری که سمبلش يک خونخوار باشد تکليفش معلوم است. ديگری پاسخ داد بهرحال شکل دهی ازبکستان واحد، نيازمند تاريخ و چهره‌های وحدت‌دهنده است و امير تيمور بهترين و تنها شخصيتی است که می‌تواند چنين نقشی را ايفا کند. و من فکر می‌کردم آيا نمی‌شد شخصيت‌های فرهنگی مثل عليشير نوايی چنين نقشی را بعهده گيرند. اين چمله زير مجسمه او نوشته شده بود: در دو کار عجله نکن، اول قضاوت، دوم سياست.
لک لک نشانه امنيت
مجسمه تيمور همه جا به چشم می‌خورد. جای مجسمه مارکس را کره زمين بزرگی گرفته که ازبکستان در مرکز آن برجسته شده است. سمبل‌های انقلاب اکتبر جای خود را به لک‌لک‌هايی داده‌اند که روی يک پا ايستاده‌اند. اين لک‌لک‌ها نشانه اهميتی هستند که حکومت به حفظ امنيت می‌دهد. با اين فلسفه که لک لک ها وقتی روی يک پا می‌ايستند که از امنيت خود مطمئن باشند.در اين زمينه شايد بتوان ازبکستان را با کشورهای غربی مقايسه کرد. در دوران سوسياليسم هم ازبکستان نسبتا امن بود ولی در آنزمان، ما مجبور بوديم، در مرکز شهر چهارچشمی مواظب کيفمان باشيم. امروز در آن حد از دزدی و جيب بری خبری نبود. تا نيمه های شب می‌توان با خيال راحت حداقل در مناطق مرکزی شهر بدون ترس بيرون ماند.
سرباز وطن
آنچه تغيير نکرده صف مادرانی است که از جلو نام سربازان کشته شده جنگ می گذرند تا بر سر قبر سرباز گمنام گلی که نشانه عشق پايان نيافته آنان به فرزندانشان است، بگذارند. هر رژيمی، هر سيستمی سر کار آيد، سرباز با هر ايده و مسلکی که به جنگ رود، در هر جنگی کشته شود، برای مادرش همان فرزند عزيز و برای مردم آن کشور سرباز وطن باقی خواهد ماند.
ترافيک
اتومبيل های ساخت کره جای ماشين های کهنه روسی را گرفته‌‌اند که در ميان آنها گاهی بنزهای شيک آخرين مدل خودنمائی می‌کنند. تعداد ماشين‌هايی که در خيابان ديده می‌شدند، غيرقابل مقايسه با آن‌چيزی بود که من از گذشته در خاطر داشتم.
خيابانهای عريض مرکز شهر که آن زمان‌ها هميشه خلوت بود، حالا اسير ترافيک بودند با انبوهی از اتومبيل های کره‌ای. اتوبوسهای ساخت اروپا جای اتوبوسهای کهنه دودی آنزمان را گرفته بودند ولی همچنان تعداد مسافران بيش از ظرفيت وسائل نقليه بود.
سوار تراموا شدم. مثل قديم بود. پر از مسافر و بوی عرق. هيچ فرقی با آنزمان نداشت. تنها ديگر مردم بليط های کاغذيشان را از عقب دست به دست برای سوراخ کردن جلو نمی‌فرستادند و صدای آشنای آنزمان: لطفا بليط را سوراخ کنيد، نمی آمد. بليط فروشی در تمام طول مسير از اين سر اتوبوس به آن سر ميرفت و کرايه را می‌گرفت. به هر حال، در ميان خيل بيکاران اين يک شغل است.رضايت و عدم رضايت
آن زمان که من در تاشکند بودم، از هر گوشه‌ای صدای نارضايتی را می‌شد شنيد. مسئول همه نابسامانی‌ها، سوسياليسم و از نظر ازبکها روسها بودند. ولی اين‌بار در اين سفر من کسی را نديدم که ناراضی نباشد و از روزگار خوش گذشته سخن نگويد. روزگاری که همه مردم بيمه بودند، همه می‌تواستند درس بخوانند و به دانشگاه بروند و از همه مهمتر هيچ کس بيکار نبود. کسی از مشکلات آن‌روزها سخن نمی‌گفت و يا همه فراموش کرده بودند که در روزهايی که در پرتو بروسترويکا مردم جرات اظهار نظر پيدا کرده بودند، راجع به سوسياليسم و روسها چه می‌گفتند.
آخرين روزهايی که من تاشکند را ترک کردم، رواج اقتصاد بازار شروع شده بود. در همان اولين گام، هزاران خرده فروش در هر گوشه شهر سر برآورده و جای فروشگاه های خالی دولتی را گرفته بودند. اتوبوسهايی که از فرط شلوغی آدم بعضی وقت‌ها نفسش می‌گرفت، جای خود را به مسابقه اتوبوسهای نيمه خالی برای شکار مسافر داده بود. همه اميدوار بودند.
[/b]اين مطلب آخرين بار توسط گرداننده در الثلاثاء 10 يونيو 2008 - 5:50 ، و در مجموع 1 بار ويرايش شده است.
در حين گفتگو يک گروه از زنان سالمند روستايی وارد محوطه شدند. راهنمای مزبور از ما معذرت و چند لحظه فرصت خواست و پيش زنان سالمند رفت. در کمال تعچب ديدم که برای آنان شروع کرد به روزه خوانی و سپس از اولوغ بيک برای همه آنان شفا خواست و همه با او همراهی کردند و هرکدامشان يک اسکناس به او دادند
رييس سابقم را که يکی از شناخته‌شده‌ترين استادان تاريخ و زبان تاجيکی است ديدم. خيلی پير شده بود ولی مثل قديم دوست داشتنی بود. پرسيد آنروز را که برای استخدام به روزنامه مراجعه کردی، بياد مياوری. گفتم چطور ممکنست فراموش کنم. آنروز کسی که مسئول صحبت با من شده بود از من پرسيد، آيا سابقه کار مطبوعاتی داری. من گفتم نه. گفت آيا می‌توانی به تاجيکی بنويسی.گفتم نه. پرسيد. آيا زبان روسی را کامل می‌دانی و می‌توانی از روسی به تاحيکی ترجمه کنی. گفتم نه. خودم هم خجالت کشيدم که چرا برای کار به اين جا مراجعه کردم. تنها انگيزه‌‌ام اين بود که شغلی خارج از روابط حزبی داشته باشم. می‌‌خواستم خداحافظی کنم که پيرمردی که ساکت نشسته بود و فقط به مصاحبه ما گوش می‌داد، گفت من به اين خانم احتياج دارم. کسی که با من مصاحبه ميکرد با تعجب او را نگاه کرد و گفت وقتی استاد به شما نياز دارد، ديگر مساله حل است. او می‌گفت همه نگرانند که روزنامه بدليل تيراژ پايينش بسته شود ولی من مطمئنم روزنامه بسته نخواهد شد. اين روزنامه تنها نشريه تاجيکی زبان است و حکومت به آن احتياج دارد. از من پرسيد چرا زودتر به تاشکند سفر نکردی. من جوابی نداشتم. خودم هم نمی‌دانم که چرا اين‌قدر دير بفکر سفر افتادم. 